Geometri ve Cumhurbaşkanı
Dünyada belki de Geometri kitabı yazan hatta geometrik kavramları kendi diline uyarlayan Cumhurbaşkanı, devlet kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’tür.
Sivas Lisesi’nde geometri dersinde. (13 Kasım 1937)
Sivas Lisesi’nde Atatürk, lise müdürü matematik öğretmeni Ömer Beygo ve başyardımcısı, felsefe öğretmeni Faik Dranaz ve öteki ilgililerle birlikte, topluluk halinde lisenin 9/A sınıfında proğramdaki geometri (o zamanki adıyla Hendese) dersine girdiler. Bu derste bir kız öğrenciyi tahtaya kaldırdılar. Öğrenci, tahtaya çizdiği koşut iki çizginin, başka iki koşut çizgisiyle keşismesinden oluşan açıları Arapça adlarını söylemekte zorluk çekiyor ve yanlışlık yapıyordu. Bu durumdan etkilenen Atatürk, tepkisini:
Sivas Lisesi’nde geometri dersinde. (13 Kasım 1937)
“Bu anlaşılmaz Arapça terimlerle öğrencilere bilgi verilemez. Dersler Türkçe yeni terimlerle anlatılmalıdır.” diyerek belirtti ve tebeşiri eline alıp tahtada çizimlere (zaviyenin) karşılığı olarak açı, dılı’nın karşılığı olarak kenar, müselles’in karşılığı olarak da üçgen gibi Türkçe terimleri kullanarak, bir takım geometri konularını ve bu arada Pythagoras teoremini anlattı
Atatürk, bugünün dilimizdeki karşılığı koşut olan muvazi kelimesinin yerine, kullandığı paralel teriminin kökenini açıklarken, Orta Asya’daki Türkler’in, kağnısının iki tekerleğinin bir dingile bağlı olarak duruş biçimine para adını verdiğini anlattı.
Atatürk, bu dersle aynı zamanda Kültür Bakanı’na ders kitaplarının birkaç ay içerisinde Türkçe terimlerle yeniden yazılıp bütün okullara ulaştırılmasını buyurdular.
Bu tarihsel olaya, Sivas Lisesi’nin öğrencisi olarak tanık olmam, benim için mutlu ve unutulmaz bir anıdır.”
Kaynak: Tarihsel Bir Anı, Ömer L. Örnekol, Bilim ve Teknik, Tübitak Yayını, Kasım 1981, Sayı:180, Cilt:15, Sayfa:16
Atatürk’ün Matematiğe kazandırdığı terimlerden bazıları;
Bölen………………………………Maksumunaleyh
Bölme…………………………….Taksim
Bölüm…………………………….Haric-i Kısmet
Bölünebilme…………………….Kabiliyet-i Taksim
Çarpı………………………………Zarb
Çarpan……………………………Mazrub
Çarpanlara Ayırma……………Mazrubat-ı Tefrik
Çember……………………………Muhit-i Daire
Çıkarma…………………………..Tarh
Dikey……………………………….Amudi
Limit………………………………..Gaye
Ondalık……………………………Aşar’i
Parabol……………………………Kat’ı Mükafti
Piramit…………………………….Ehram
Prizma……………………………..Menşur
Sadeleştirme…………………….İhtisar
Pay………………………………….Suret
Payda………………………………Mahrec
Teğet……………………………….Hatt-ı Mübas
Açı…………………………………..Zaviye
Üçgen………………………………Müselles
Boyut……………………………….Bu’ud
Uzay………………………………..Mekan
Yüzey………………………………Satıh
Çap…………………………………..Kutur
Yarıçap……………………………..Nısf-ı kutur
Yay…………………………………..Kavis
Düşey……………………………….Şâkulî
Dikdörtgen…………………………Mustatîl
Eşkenar üçgen…………………..Müselles-i mütesâviyü’l-adlâ
